Miếu Ngư Linh ở xã Cảnh Dương

Cảnh Dương là một trong "Bát danh hương,” tám làng tiếng tăm từ nhiều đời ở Quảng Bình: Sơn - Hà - Cảnh - Thổ - Văn - Võ - Cổ - Kim (Lệ Sơn, La Hà, Cảnh Dương - Thổ Ngoạn, Văn La, Võ Xá, Cổ Hiền, Kim Nại).

Ngày nay hỏi Cảnh Dương người ta (miền Bắc) thường nói đến quá khứ của làng này trong chiến tranh chống Pháp rồi "chống Mỹ”.... Đã nhiều lần tôi chạy xe qua đây nhưng chưa ghé thăm.(1) Cảnh Dương thuộc huyện Quảng Trạch, sát huyện Kỳ Anh của Hà Tĩnh.

Khi tìm hiểu về "miếu cá Ông" Minh Hải (Thuận An, Huế), người giữ miếu cho biết "đình Cảnh Dương còn thờ hai bộ xương cá ông to lớn nặng cả chục tấn. Năm 72 quân đội Mỹ thả bom chặn quân cs Bắc Việt xâm nhập miền Nam, đã san bằng thị xã Đồng Hới và các vùng phụ cận nhưng riêng đình Cảnh Dương có bộ xương cá Ngài thì không hề hấn gì." Điều làm tôi chú tâm không phải sư linh thiêng của ngôi đình, thực tế bom đạn chẳng kiêng nể gì thần thánh, nhưng hai bộ xương cá voi khổng lồ thì rất nên tìm đến xem.

Từ Huế ra đến Đông Hà, tôi rẽ lên đường Trường Sơn, định bụng lúc ngang qua làng cũ, sẽ chạy vào Rào Đá xem cảnh trí nay ra sao, nghe nói đường đi Rào đá như quốc lộ, không còn suối khe, rừng rậm thuở xưa. Rào Đá là hình ảnh sâu đậm của tuổi thơ tôi, lúc 10 tuổi tôi đã một mình giữ rẫy nơi này.

Chừng tiếng đồng hồ đã thấy nhà máy xi măng Áng Sơn, tôi biết sắp tới địa giới làng. Một chị gánh củi nghỉ chân tại một ngã ba, tôi hỏi đường vô Rào Đá, chị nói "đàng ni đây, chú cứ chạy thẳng chừng 3 cây số là tới.” Quả thực, đường được đổ bê tông phẳng lì, thời nay nơi nào cũng có nhà máy xi măng nên phần lớn đường thôn quê đều như thế cả.

Ngày trước qua khỏi đường tàu là vào truông (cửa rừng) lên động, cây phủ lút đầu, đường mòn quanh co. Nhìn vào Trường Sơn chỉ thấy đỉnh hòn Lèn Mạ (núi Trần Đinh (2)) loang loáng trắng xám. Bây giờ mới qua hai ba con dốc đã thấy nguyên quả núi đá to tướng chễm chệ như một vị Hộ Pháp trấn giữ rừng. Tôi cố xem khe Từ Đường nơi nào, hồi ấy mỗi lần qua khe là chạy bán mạng vì nơi này cọp thường ra bắt bò con. Nhưng, cảnh nay đã hoàn toàn đổi thay, không tài nào nhận ra, bây giờ đường đồi lên xuống không sâu, cây cối không còn, đồi đất thoai thoải chạy mãi vào núi xanh.

Chỉ mấy phút, trước mặt có một vùng đất hoang, tôi đoán là khu rẫy ngày xưa của nhà tôi. Hồi ấy bốn mùa khoai sắn, ớt cà quanh năm, ngay giữa rẫy là chòi canh cao nghệu, mỗi đêm khi thức giấc, tôi gõ kẻng, gõ mõ tre xua đuổi heo rừng ủi khoai ủi sắn. Ngày ấy tôi nghĩ Rào Đá xa làng chí ít cũng mươi lăm cây số và thứ gì cũng rộng lớn bao la, nay đứng một chỗ nhìn mọi nơi trong tầm mắt, chẳng có gì vĩ đại. Một người đàn ông đang chăn bò, tôi hỏi thăm:

- Bác, đường nào ra Rào Đá bác chỉ dùm.

- Tới chỗ ngã ba, chú rẽ phải. Rào Đá chừ khô rồi vì người ta xây đập nước côi nớ tề (trên đó kìa).

Đúng là lối đi xuống rào ngày xưa, nay đường rải sỏi, xe ô tô chạy thong thả. Đường băng qua dòng sông không cần cầu, lòng sông là bãi đá cuội, vài chỗ nước đọng vàng khè dơ bẩn. Ngay đây ngày trước, mỗi buổi sáng tôi xuống lượm từng con ốc xoắn nép mình trong hốc đá, ốc xoắn tựa như ốc len trong Nam, thơm ngon ăn mấy cũng không chán, chỉ hao công bắt. Tôi không tưởng tượng nổi một con sông nước trong veo từ Trường Sơn đổ về Long Đại, thuyền dân qua lại mỗi ngày, nay biến thành hố rác.(3) Lòng ngậm ngùi hồi tưởng cảnh cũ trong phút giây, tôi chụp vài tấm ảnh rồi thẳng về Đồng Hới thăm ông bạn nhà thơ mới bị tai nạn xe năm rồi (2013).(4)

Thắp hương cho bạn xong tôi ra luôn Cảnh Dương. Một vài người cho biết Cảnh Dương cách Đồng Hới hơn 50 km, ngoài sông Gianh.

Ra đến Bố Trạch thấy bên đường có công ty gỗ mỹ nghệ Ngọc Thủy nguy nga rộng lớn. Gỗ mỹ nghệ là mặt hàng rất nổi ở VN hiện nay. Những nơi có tiếng về nghề gỗ như làng Sơn Đồng (Hà Đông),(5) Huế, Hà Tây, Bình Dương... không ngờ Bố Trạch Quảng Bình, một vùng quê vắng vẻ lại có một công ty lớn như vậy: một nhà trưng bày, một phân xưởng chế tác. Những bộ bàn ghế toàn bằng gỗ quí: cẩm lai, trắc gụ, mun... đa số kích thước đều ngoại khổ, phải đặt nơi sảnh đường lớn mới xứng, còn những phòng khách trung bình thì chẳng khác gì đồ để trong kho (6). Nhân viên quản lý cho biết công ty thành lập được hai năm. Giá trung bình mỗi bộ 20 triệu, đắt nhất 60 triệu ($2,800). Khách tiêu thụ là các "đại gia, quan chức.”..Nghĩ mà buồn cho đám trẻ mò cua bắt ốc để kiếm cơm, lội sông băng suối đi kiếm chữ, có khi bị lũ cuốn trôi chẳng ai hay... trong lúc tại "thủ đô" một bát phở 1 triệu đồng ($47), 1 vé hát trên 3 triệu, một đám cưới 50 tỉ ($2.4 triệu)... đúng là thiên đường không bằng.

Ra đến cầu Roòn(7) rẽ phải, đường về làng Cảnh Dương. Cổng làng khá chững chạc, phỏng theo kiểu tam quan vào chùa. Hầu hết cổng làng ngày nay đều thế cả. Nhưng giữa hai miền Nam Bắc vẫn có điểm khác nhau, miền Bắc cổng làng thuần túy, miền Nam có đệm thêm "văn hóa.” Mà không riêng gì cổng làng phải cõng theo văn hóa, thứ gì cũng kèm theo văn hóa mới đúng với tầm cao của xã hội. Tôi đã thấy "bưu điện văn hóa,” "đình văn hóa,” "trường tiểu học văn hóa....” Người Tây phương bảo "cái mà anh cổ xúy, đề cao, chính là cái anh không có.” Có thể thế thật, càng kêu "đoàn kết" càng chia rẻ, càng kêu gọi hòa giải càng ngấm ngầm phân biệt.

Cảnh Dương là một làng biển nên chỉ một phần pha nét thành thị, đi sâu vào thì đường xóm làng vẫn là mô hình xưa nay quanh co chắp nối. Qua vài lối xóm tôi tìm thấy đình Cảnh Dương bên cạnh trụ sở xã. Đình là một ngôi nhà trệt dài ba gian, lợp ngói. Tôi hơi thất vọng, ngôi đình nổi tiếng mấy trăm năm mà như mới dựng chừng vài ba năm, nhất là bình phong trước mặt đình. Bình phong quá mới, cũng hình tượng tứ linh trang trí nhưng màu sắc lòe loẹt kiểu tranh Tết nhà quê. Cổng đình như cổng công sở, tôi tần ngần chờ có ai để hỏi, may có ông già ngang qua mách, "Ông vào phòng văn hóa xã hỏi họ chỉ cho.”
Một cô trong phòng văn hóa bảo tôi "chú đợi cháu đi tìm bé Hiền.” Chưa đầy một phút "bé Hiền" về, một cô bé dưới tầm thước và hiền thật. Cô nói tôi lên lầu đến phòng ông phó chủ tịch. Ông phó chủ tịch người còn trẻ niềm nở cho biết "Hai bộ xương cá voi hiện thờ ở Ngư Linh Miếu chứ không có bên đình. Tôi nêu thắc mắc sao có tài liệu viết cũng như nhiều người quả quyết hai bộ xương để tại đình. Ông cán bộ cười ra điều thông cảm "Đó là do trong thời Mỹ dội bom miếu bị hư hại nên gửi vào "nhà truyền thống. Bây giờ bác đi thẳng con đường trước đình ra đến bờ biển rẽ trái là thấy Miếu.” Ông gọi điện cho người giữ miếu, “Bác Hồng đang ở miếu hả, có nhà báo đến thăm miếu, bác mở cửa nghe.” Tôi cảm ơn ông phó chủ tịch xã rồi đi ngay.
(còn tiếp)

(1) Do chưa có tài liệu gì về danh lam thắng tích để tìm. Còn "lịch sử chiến tranh" nhất là chiến tranh cận đại thì mơ hồ và đầy truyền thuyết kiểu "ong vò vẽ đánh Pháp, trâu đánh Mỹ, súng trường hạ B52, dùng liềm bắt "giặc lái..." kiểu anh hùng không cha không mẹ Lê văn Tám (nhà sử học Phan Huy Lê xác nhận tác phẩm tưởng tượng của Trần Huy Liệu) kiểu '"đem thân chèn pháo, lấy xác lấp lỗ châu mai,” v.v., chết rồi mà vẫn dương súng nhắm vào "thằng địch":
"Anh ngã xuống đường băng Tân Sơn Nhất
Nhưng anh gượng đứng tỳ súng lên xác trực thăng
Và anh chết trong khi đang đứng bắn
Máu anh phun theo lửa đạn cầu vồng"
(Thơ Lê Anh Xuân)
Dương Thu Hương gọi là cuộc chiến nhập đồng. "Pháp sư" đã dùng bùa chú hô hoán thì "con đồng" không còn là người mà trở thành ma quỉ, không còn chuyện sinh tử nữa, không lực nào cản nổi nên "nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, kẻ thù nào cũng đánh thắng, khó khăn nào cũng vượt qua,” một thứ người khổng lồ không tim của Trần Dần trong "Nhân Văn Giai Phẩm.”
(2) Núi Thân Đinh, trang 135 QHQOK, tập 10
(3) Nhà thơ Lê Đình Ty, không rõ tôi quen anh trong dịp nào, nhưng mỗi lần về quê nghỉ lại đôi ba ngày, anh nhường cho tôi căn phòng nhỏ tí, cái giường tre, cái bàn gỗ ọp ẹp, nơi anh làm việc. Những năm tôi chưa mua được xe, anh còn chở tôi đi nhiều nơi nhờ vậy mà tôi có những bài viết về Quảng Bình: Núi Thần Đinh, suối Bang, bãi Đá Nhảy, động Thiên Đường...
Anh bị xe tải cán (2013), lỗi xe hoàn toàn theo biên bản của cảnh sát giao thông lúc đầu. Nhưng kết quả điều tra sau cùng thì mọi việc ngược lại. Chị vợ nhà thơ cho biết một thiếu tá công an đến nhà bảo “lỗi ông ấy, nhà xe cho bao nhiêu lấy bấy nhiêu, không được đòi hỏi.” Nhiều anh em văn nghệ (bạn LĐT) đã đưa vấn đề khuất tất lên internet, nhưng chẳng giúp ích gì cho nhà thơ.
(4) Điều hơi lạ là sự "xây dựng" ở VN ngày nay luôn kèm theo "phá hoại.” Đập nước vỡ trôi nhà dân, đường lún "hố tử thần,” cầu sập chết người, chùa cổ phá làm chùa mới (để kiếm chác), giáo dục"cải cách" để kinh doanh sách, mua bán bằng giả, y tế luôn nâng cao để ba người bệnh một giường, sáng chủng ngừa chiều chết... và hàng triệu thứ bất cập không sao kể xiết (xem SCTV1 thư giãn cuối tuần, đọc VnExpress.com.)
(5) Làng nghề Sơn Đồng trang 189 QHQOK tập 16.
(6) Riêng film VN thỉnh thoảng thấy những phòng khách bằng lỗ mũi mà bộ xa long như con voi, trông thảm hại chứ chẳng sang trọng chút nào).
(7) Giọng nói vùng Thừa Thiên, Quảng Bình đặc biệt phát âm một số tiếng phải ghi 2 nguyên âm. Ví dụ: ôông mệ, đa số viết ôn mệ như vậy âm "ôn" không ghi đúng giọng của Huế. "Khôông" là không, nếu ghi "khôn" thì sai cả âm và nghĩa. Riêng từ Roòn hơi lạ, người địa phương đọc Ròn thì không cần viết 2 chữ o, còn nếu đọc theo cách nói trên thì phải viết "Roòng.” Tôi ghi nhận xét này để các nhà ngữ học QB giải thích dùm.

Tin sách: Tạm thời trong lúc này quí độc giả muốn có sách (nguyên bộ QHQOK 13 cuốn) xin vui lòng liên lạc với tác giả qua địa chỉ email: trannhungcong46@gmail.com để biết thêm chi tiết.

Bài TRẦN CÔNG NHUNG

Posted in: Giới Thiệu